Hardlopen is als het leven. Het kent hoogte- en dieptepunten, mentale uitdagingen en persoonlijke overwinningen. Hoe belangrijker de sport voor je is, hoe zwaarder het kan zijn om om te gaan met de tegenslagen die het opwerpt. In dit artikel zet ik de filosofische stroming van het stoïcisme uiteen. Die helpt mij persoonlijk om te gaan met tegenslagen, zowel in het lopen als in het dagelijkse leven.
Voordat ik inga op het stoïcisme, wil ik eerst een stap terug doen om te begrijpen waar dit onderwerp vandaan komt. In termen van hardlopen heb ik dit seizoen namelijk alweer mijn portie tegenslagen moeten verduren. Zoals ik schreef in Kwellingen van een geblesseerde atleet en lessen over peesblessures, ben ik geblesseerd geweest voor een groot gedeelte van het winterseizoen, waardoor ik pas in januari kon beginnen met opbouwen van mijn trainingen. Dat ging erg voortvarend en binnen drie maanden was ik voor mijn gevoel terug op het niveau van vorig jaar. Toen ik, net als vorig jaar, weer vertrok naar Spanje voor een trainingsstage van twee weken, kon ik perfect mijn vorm voor het nieuwe seizoen finetunen.
Trainingen in Spanje gingen beter dan ooit en ik was ervan overtuigd dat ik het seizoen in topvorm zou beginnen. Des te frustrerender was het om overtraind en oververmoeid terug te komen. In mijn eerste race haalde ik de finish niet en mijn tweede 1500m draaide uit op een deceptie. Ik was na twee races al bijna klaar om de handdoek in de ring te werpen voor mijn baanseizoen. Op deze manier was alle plezier ervan af. Ik zat er zelfs zo doorheen dat ik twijfelde of ik een punt moest zetten achter mijn baanatletiekcarrière. Toch deed ik dat niet en binnen een aantal dagen was ik weer terug mijn stoïcijnse zelf.
Dat betekent niet dat het seizoen daarna voortvarend verliep; eigenlijk allesbehalve. Sinds ik in 2020 het hardlopen weer oppakte, heb ik niet zo’n slecht seizoen beleefd als dit jaar. Ook met mijn ‘stoïcijnse mindset’ baal ik daar natuurlijk van. Zoals ik in een eerder artikel schreef: Ik stop enorm veel tijd in de sport en moet er ook veel voor laten. Als je dan wedstrijd na wedstrijd slecht presteert, doet dat pijn en vraag je je wel eens af waar je mee bezig bent.
Na mijn zesde slechte race is het tijd voor een moment van reflectie: Ik ben uitgeblust. Het gaat er gewoon even niet uitkomen. Ik besluit een rustperiode in te lassen. Die keuze lucht op en, in plaats van teleurstelling, overheerst een gevoel van enthousiasme.
De stoa’s zeggen ‘amor fati’, heb je lot lief. Ik kan niet anders dan accepteren dat het seizoen zo is gelopen. In plaats daar verdrietig over te zijn, biedt dit juist een kans om te groeien als atleet en als persoon. Deze tegenslag is de ideale brandstof voor zelfontplooiing. Met de nieuwe opgedane wijsheden kan ik vervolgens weer plannen gaan maken voor de toekomst.
Voordat dit artikel nu te veel als goedkope selfhelp quick fix gaat klinken, is het denk ik belangrijk om even de theorie in te duiken.
Het stoïcisme
Het stoïcisme is een filosofische stroming die dateert uit het oude Griekse Rijk. Deze stroming wordt vaak verkeerd begrepen als ‘emotieloos’, maar niets is minder waar. Voor de stoa is emotie een onlosmakelijk onderdeel van de biologie van de mens. Er moet dus plek zijn voor emotie, maar je moet je er niet door laten leven. De filosofie van het stoïcisme biedt handvatten om emoties te begrijpen en daardoor beter te handelen. Zodoende maak je geen keuzes op basis van frustratie, woede of euforie.
Een stoïcijn zet een stap naar achter om te reflecteren op een eerste impuls om met meer zelfbeheersing, doorzettingsvermogen en wijsheid door het leven te gaan. Het is niet bepaald een filosofie om eindeloos te bestuderen (alhoewel dit wel kan), maar kan worden gebruikt als filosofie om in te zetten voor een mooi, uitdagend leven.1
Doordat de geschriften van invloedrijke personen uit het oude Griekse en Romeinse Rijk bewaard bleven, is de beoefening van stoïcisme voortgezet na de val van deze Rijken. In de loop van de geschiedenis hebben grote denkers als George Washington, Walt Whitman, Frederik de Grote, Eugène Delacroix, Adam Smith, Immanuel Kant en vele anderen het stoïcisme toegepast in hun levens.
Net als alle andere filosofieën zijn er ook binnen het stoïcisme verschillende stromingen. In de basis kunnen echter vier deugden worden herkend:
- Moed: Durven we tegen de status quo in te gaan? Geven we op of gaan we door na tegenslagen en teleurstellingen? Seneca zei hierover dat hij medelijden heeft met mensen die nooit tegenslagen te verduren hebben gehad: “Je bent door je leven gerold zonder tegenstander; niemand zal nu weten waartoe je in staat bent, zelfs jijzelf niet.”
- Zelfbeheersing: Moed moet niet doorslaan in roekeloosheid. Te veel van iets is nooit goed en daarom is zelfbeheersing essentieel voor de stoa. Je moet het juiste doen, in de juiste hoeveelheid, op de juiste manier. Aristoteles zei hierover: “We zijn dat, wat we bij herhaling doen. Voortreffelijkheid is daarom geen handeling, maar een gewoonte.” Dit gaat ogenschijnlijk in tegen de heldenverhalen van de Romeinse helden, die zelfs voor Goden niet terugdeinsden. Kleine aanpassingen, goede systemen en het juiste proces brengen je uiteindelijk bij de grootste resultaten.
- Rechtvaardigheid: In de woorden van een van de bekendste beoefenaars van het stoïcisme, Marcus Aurelius, is rechtvaardigheid ‘de bron van alle andere deugden’. Deze deugd gaat om het correct handelen en het juiste doen voor onze medemens. Namelijk, “wat niet goed is voor de zwerm, is ook niet goed voor de bij.”2
- Wijsheid: Hoe weet je wanneer je het juiste moet doen? Hoe weet je wanneer je moedig moet zijn of hoe moedig je moet zijn? Dit alles heeft te maken met wijsheid. In de ogen van de stoa zijn we nooit uitgeleerd. De wijsheid die hieruit voortkomt helpt ons uiteindelijk om onszelf goed door de wereld te navigeren.
Ik kan me voorstellen dat deze deugden een beetje predikend kunnen overkomen. Er is echter een groot verschil met religie. De stoa’s benaderen de wereld niet als perfecte schepping. Ze proberen de wereld te zien zoals deze is. Om jezelf door de imperfecte, vaak chaotische wereld te navigeren, kun je altijd teruggrijpen op de vier deugden.
Tot nu toe was het allemaal nogal theoretisch, maar de kracht van het stoïcisme ligt juist in de praktische toepasbaarheid. Het allerbelangrijkste hierin, en de kern van de filosofie, is om een verschil te maken tussen 1) externe factoren, die je niet kan beïnvloeden en 2) ‘interne’ factoren, waar je invloed op kunt hebben door je handelen. De stoïcijnen raden aan om hier constant op te reflecteren en idealiter een dagboek over bij te houden.
Als het lukt om duidelijk te krijgen welke onderdelen van je dag binnen je eigen controle vallen en over welke je geen controle hebt, zul je een duidelijk voordeel hebben tegenover mensen die een niet te winnen strijd uitvechten met het ‘oncontroleerbare’.3
Alhoewel je constant kunt reflecteren op wat er controleerbaar of oncontroleerbaar is, zal het altijd lastig blijven om ‘correct’ te reageren op zware of dieptrieste situaties. In de ogen van de stoa’s is het belangrijk om er bewust van te zijn dat tegenslag kan en zal toestaan. Daarom zouden we van tijd tot tijd aan negatieve visualisatie moeten doen om ons voor te kunnen bereiden op de zwaarste tegenslagen die het leven opwerpt. Dit klinkt wellicht erg morbide, maar heeft juist als effect dat je de goede momenten beter kunt waarderen.4
Naast negatieve visualisatie is het belangrijk om een bird’s eye perspectief aan te nemen om te reflecteren op het leven, de maatschappij en je eigen sterfelijkheid. Als je zover kunt uitzoomen om alle miljarden mensen in te beelden, alle oorlogen, bruiloften, begrafenissen en geboorten, dan pas realiseer je hoe klein je bent. Dit zou moeten helpen bij het inzien dat alledaagse strubbelingen in het niets vallen in het grote geheel. Verlies geen tijd met zelfmedelijden en zet je positief in voor de wereld.
Stoïcisme in sport
De filosofie van het stoïcisme is niet onbekend voor grote atleten en sportcoaches. Onder andere van Tom Brady (american football), Kobe Bryant and Michael Jordan (basketbal), managers Jürgen Klopp, Sir Alex Ferguson en Pep Guardiola (voetbal) en Roger Federer (tennis), is bekend dat zij het stoïcisme beoefenen.5 In Nederland loopt ook een bekende stoïcijnse (oud-)sporter rond: Mark Tuitert. Hij host een populaire podcast “Drive”, waarin hij vaak ingaat op het stoïcisme. Daarbij heeft hij ook twee boeken uitgebracht over hoe de filosofie hem heeft geholpen in zijn sportcarrière en daarbuiten, Drive: Train je stoïcijnse mindset en Flow: De stoïcijnse mindset voor een rijkelijk stromend leven.
Ik schreef het al in mijn inleiding: hardlopen (en sport in het algemeen) is als het leven. Het kan soms zelfs voelen als een uitvergroting van het leven. Emoties in de sport lijken iedereen te raken. De tegenslagen die overwonnen moeten worden, lijken soms onmogelijk zwaar. De overwinningen zijn van de meest heroïsche aard. Hoe moet je hier als sporter mee dealen? Hoe blijf je gegrond?
Het stoïcisme biedt uitkomst. Mark Tuitert beschrijft in “Drive” hoe hij als jong talent de schaatswereld bestormde. Hij zou de volgende grote schaatskampioen van ons land gaan worden. Het liep alleen iets anders. Hij miste de Olympische Spelen in 2002 in Salt Lake City en lag zwaar overtraind thuis op bed. Hoe ga je ermee om als je een jaar eerder nog de grote toekomstig kampioen bent en vervolgens uitgeleefd, door de bodem zakt, terwijl je landgenoten medaille na medaille winnen?
Tuitert quote Marcus Aurelius: “Dit is geen ongeluk, maar een geluk om het dapper te dragen. Ik heb het geluk dat, terwijl mij dit overkomen is, ik verder leef zonder dat ik eronder lijd. Ongebroken door het verleden en onbevreesd voor de toekomst.” Met andere woorden, de tegenslag ligt achter ons en is een feit. Wij kunnen alleen nog beïnvloeden hoe we hierop handelen. Dat doen we met reflectie en wijsheid, door te leren van de oorzaak van de tegenslag en beter terug te keren.
Tuitert besluit de boeken in te duiken en onderwijst zichzelf over trainingsleer, psychologie en filosofie. Zo zet hij uiteindelijk de fysieke en mentale schade van de tegenslag om tot groei. Door biografieën van andere sporters te lezen, leert hij de signalen van zijn lichaam beter te herkennen. Door psychologie en filosofie leert hij meer gemoedsrust te ontwikkelen en beter om te gaan met toekomstige tegenslagen.
Hoofdstuk 5 in Drive, “Accepteer je lot (en heb het lief),” resoneert het meeste met mij. Tuitert opent het hoofdstuk met een quote van Epictetus: ‘Verlang niet dat alles wat er gebeurt, precies zo gebeurt als jij dat wenst. Maar wens slechts dat alles gebeurt zoals het nu eenmaal moet gebeuren, en je zult slagen in het leven.” Tuitert beschrijft hoe hij in 2004 wakker wordt met een lichte keelpijn, terwijl er een zware training op het programma staat in voorbereiding op het WK Allround. Hij besluit toch te gaan trainen, maar de verkoudheid ontwikkelt zich natuurlijk verder tot griep.
Achteraf gezien had Tuitert natuurlijk rust moeten nemen. Hij had, zoals de stoa’s zeggen, moeten meebewegen op de natuurlijke golven van het leven. Zich blind starend op zijn vooropgezette plan, trainde hij door en was hij uiteindelijk verder van huis.
Beter had Tuitert het griepje moeten accepteren als de natuurlijke gang van zaken, net als ik had moeten doen bij mijn oververmoeidheid na terugkomst uit Spanje. Het siert de mens ergens dat hij eindeloos wil blijven strijden voor zijn doel, maar het wordt een dom gevecht als het je alleen maar schade toebrengt en je daardoor ook nog eens minder geniet.
Om beter op de golven van het leven mee te bewegen leert Tuitert van de ervaren schaatstrainer Wim den Elsen uiteindelijk de wijsheid: “Zie ziektedagen als natuurlijke rustdagen,” een wijsheid die ik ook voor mezelf zal herhalen in de toekomst.
Een laatste belangrijke les uit het boek van Tuitert en van het stoïcisme is het focussen op je taak en niet op de uitkomst. Hierbij komt het weer terug op het identificeren van externe en interne factoren. Winnen en de eindtijd op de klok liggen niet binnen jouw macht. Zo heb je de benen van je tegenstanders niet onder controle. Ook het weer op de wedstrijddag kan je niet beïnvloeden.
Je kunt je wel focussen op hoe je met de wedstrijdspanning omgaat. Tuitert schrijft hierover: “Waar ik wel iets aan kan doen, in dit laatste moment voor het startschot, is moed tonen. Als je moed toont, betekent dat niet dat je geen angst voelt. Moed is angst voelen maar toch actie ondernemen. Moed is daarmee in iedere situatie het beste tegenwicht voor angst.”
Je kunt je ook focussen op je eigen wedstrijdplan. Tuitert schrijft: “Mijn concentratie gaat uit naar de eerste paar slagen die ik moet raken als het startschot klinkt. Als ik kans wil maken op winst, moet bij de start alles kloppen. Daar heb ik invloed op, de rest is ruis. Dit is waar mijn wereld uit bestaat. Als ik verlies, dan doe ik dat met opgeheven hoofd. Winst of verlies, geen spijt, geen geklaag of excuses.”
Ik moet denken aan de ultieme stoïcijn, de wielrenner Primoz Roglic. Weinig wielrenners hebben zo vaak op het asfalt gelegen als Roglic, maar altijd staat hij weer op en keert hij sterker terug. In 2020 lijkt Roglic dan eindelijk de Tour de France te gaan winnen. Hij gaat de klimtijdrit op de voorlaatste koersdag in met een kleine minuut voorsprong op het piepjonge fenomeen Tadej Pogacar.
Het wordt een historische koersdag. De gekende tijdrijder Roglic verspeelt tegen ieders verwachtingen in de gele trui. Pogacar rijdt een van de beste tijdritten uit de geschiedenis van de Tour de France en wordt de jongste naoorlogse winnaar van de wedstrijd. Roglic blijft achter met een trauma. Hij verliest zijn grote kans op het winnen van de Tour.
Fast forward naar mei, 2023. Primoz Roglic gaat de voorlaatste koersdag van de Giro d’Italia in met een kleine halve minuut achterstand op Geraint Thomas. Ook nu staat er een klimtijdrit op het programma. Iedereen ziet de geschiedenis zichzelf al herhalen.
Roglic rijdt echter een geweldige tijdrit. Volgens de gps-metingen lijkt hij ongeveer de halve minuut in te lopen op Thomas, die hij nodig heeft voor de winst in het eindklassement. Maar dan slaat het noodlot toe. Roglic schakelt mis en de ketting vliegt van zijn fiets. Het is voorbij.
Roglic blijft rustig en legt zijn ketting terug op de fiets. Een supporter – later blijkt het een vriend van Roglic te zijn – komt aangerend en duwt hem weer op gang. Alsof er niks is gebeurd, zit de Sloveen direct weer in zijn ritme en trapt hij stoïcijns de steile berg op. Roglic verpulvert de concurrentie en rekent af met de geest uit zijn verleden. Hij wint de Giro d’Italia door zich niet af te laten leiden door een noodlot van buitenaf en puur en alleen op zijn taak te focussen.6
Zoals ik in mijn inleiding schreef, ben ik in eerste instantie erg geraakt door mijn tegenslagen. Ik vind dat voor dat balen ook zeker wel een plek moet zijn, want alleen dan kun je er goed van leren. Na verloop van tijd moet je het echter van je af kunnen zetten en omzetten in nieuwe energie en ambitie.
Met behulp van het stoïcisme is mij dat gelukkig redelijk snel gelukt. Mijn korte rustperiode gaf me de tijd en energie om o.a. dit artikel af te schrijven. Daarnaast heeft het me geholpen om kritisch naar mijn trainings- en wedstrijdopbouw te kijken, maar daarover meer in een volgend artikel.
Mocht ik je interesse hebben gewekt in het stoïcisme, dan kan ik de volgende lees- en kijktips meegeven:
- Volg de Daily Stoic of Youtube met korte video’s waarin hij lessen uit het stoïcisme uiteenzet (of bezoek zijn website);
- Lees “A Guide to the Good Life: The Ancient Art of Stoic Joy” voor praktische inzichten hoe je het stoïcisme kunt inzetten in je eigen leven;
- Lees “Drive: Train je stoïcijnse mindset”
- Luister naar “Drive,” de podcast van Tuitert. Met name in aflevering #85, “leven als een Stoïcijn,” wordt de filosofie zeer leerzaam uiteengezet
Bronnen
- “What Is Stoicism? A Definition & 9 Stoic Exercises To Get You Started” (https://dailystoic.com/what-is-stoicism-a-definition-3-stoic-exercises-to-get-you-started/).
↩︎ - “De Klassieke Stoïcijnse Deugden: Leven als een Wijze” (https://denieuwestoa.nl/stoicijnse-deugden/) ↩︎
- “What Is Stoicism? A Definition & 9 Stoic Exercises To Get You Started” (https://dailystoic.com/what-is-stoicism-a-definition-3-stoic-exercises-to-get-you-started/).
↩︎ - “How Thinking About Misfortune Can Improve Your Life: Learning from the Stoics” door Viktoriya Sus (https://www.thecollector.com/misfortune-can-better-your-life-stoicism/). ↩︎
- “The Mental Edge of Stoic Athletes (7 Tips for Runners!)” door Stuart Goulden (https://rundure.com/psychology/stoicism/#:~:text=Notable%20Stoic%20athletes%20and%20coaches,(Tennis)%2C%20among%20others.).
↩︎ - Deze opleving van Roglic is prachtig in beeld gebracht in de documentaire “All-In: The Trilogy.” Daarin beleven we de klimtijdrit vanuit het perspectief van de vrouw van Roglic. ↩︎
